Μεγάλος άγιος της Εκκλησίας, γνωστός και αγαπητός στον ορθόδοξο κόσμο για το ζήλο και τους αγώνες του υπέρ της ορθοδόξου πίστεως, κράτησε ακέραιη τη στάση του απέναντι στον αιρεσιάρχη Πάπα και του ανέτρεψε τα σχέδια όταν αυτός προσπάθησε να υποδουλώσει πνευματικά την Εκκλησία του Χριστού.

Ο υπέρμαχος αυτός της Ορθοδοξίας γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1392 μ.Χ. Γονείς του ήταν ο διάκονος Γεώργιος και η Μαρία. Ο Μάρκος είχε πολλά χαρίσματα και αναδείχθηκε έξοχος στις θεολογικές και άλλες σπουδές. Δίδασκε στο φροντιστήριο του πατέρα του και αργότερα, μετά το θάνατό του, τον διαδέχτηκε στο διδασκαλικό επάγγελμα. Διακρίθηκε ως δάσκαλος της ρητορικής και στο 25ο έτος της ηλικίας του αποφάσισε να γίνει μοναχός. Γι’ αυτό έφυγε σε μια Μονή στα Πριγκηπόνησα. Εκεί τέθηκε υπό την πνευματική επιστασία ενός ενάρετου μοναχού, του Συμεών, εκάρη μοναχός και μετονομάστηκε από Μανουήλ σε Μάρκος. Αφού έγινε κληρικός, το 1436 μ.Χ. εκλέχθηκε Αρχιεπίσκοπος Εφέσου και ρίχτηκε στον αγώνα για την προάσπιση της πατροπαράδοτης ορθοδόξου πίστεως από τα δόλια σχέδια των εκπροσώπων της Δυτικής Εκκλησίας.

Εκείνη την εποχή ο βασιλιάς Ιωάννης Παλαιόλογος, μπροστά στον τουρκικό κίνδυνο και με την ιδέα ότι θα μπορούσε να βοηθήσει ο Πάπας, πήγε στη Φερράρα της Ιταλίας για να συζητήσει την ένωση των Εκκλησιών. Στη ληστρική ψευδοσύνοδο Φερράρας – Φλωρεντίας, όπου οι Ορθόδοξοι σύρθηκαν παρά τη θέλησή τους, ο Μάρκος ο Ευγενικός πάλεψε με όλες του τις δυνάμεις μόνος εναντίον όλων, όχι μόνο των Λατίνων, αλλά και των λατινοφρόνων. Οι δεύτεροι, αντί ως Ορθόδοξοι να σταθούν στο πλευρό του και να τον στηρίξουν, τον πίεζαν με διάφορα αληθοφανή επιχειρήματα να υποχωρήσει. Στην τελική Σύνοδο που έγινε στη Φλωρεντία το 1439 μ.Χ. υπέγραψαν όλοι οι ορθόδοξοι αρχιερείς. Σε αυτή την πιο κρίσιμη στιγμή της ορθόδοξης χριστιανικής ιστορίας ο Μάρκος ο Ευγενικός σήκωσε το πνευματικό του ανάστημα και είπε: «Όχι. Καλύτερα σκλαβωμένα σώματα στους Τούρκους, παρά σκλαβωμένο πνεύμα στον αιρετικό Πάπα». Μόνος αυτός αρνήθηκε να υπογράψει στη Σύνοδο της Φερράρας – Φλωρεντίας (1439 μ.Χ.) «τον ψευδώνυμον όρον της ενώσεως των Εκκλησιών» για να βοηθήσουν οι Δυτικοί την Κωνσταντινούπολη μπροστά στον τουρκικό κίνδυνο. Με τον τρόπο αυτό ο θείος Μάρκος, το καύχημα των ορθοδόξων, αντιστάθηκε στα σχέδια των Δυτικών, οι οποίοι λυπήθηκαν τότε για την ήττα τους και ένιωσαν τόσο ταπεινωμένοι, ώστε ο πάπας της Ρώμης να πει: «Μᾶρκος οὐχ ὑπέγραψεν, λοιπὸν ἐποιήσαμεν οὐδέν» (ο Μάρκος δεν υπέγραψε, δεν πετύχαμε τίποτε). Κατόρθωσε έτσι να κρατήσει ψηλά τη σημαία της Ορθοδοξίας.

Στο εγκωμιαστικό δίστιχο του Συναξαρίου ο μεγάλος αγωνιστής Μάρκος παρουσιάζεται να κρατάει στους ώμους του την Ορθοδοξία όπως ο μυθικός Άτλαντας τον ουρανό.

Κατόπιν αυτού, ο άγιος Μάρκος υπέστη από αυτούς που κυβερνούσαν πολλές εξορίες, καταδιώξεις και ταπεινώσεις, αλλά έμεινε αδιάσειστος. Πέθανε στις 23 Ιουνίου του 1444 μ.Χ.

Ο Επίσκοπος Εφέσου δεν ήταν φανατισμένος και ξεροκέφαλος όπως υποστηρίζουν οι Δυτικοί, αλλά είχε εμπειρία Θεού και γνώριζε πολύ καλά την αληθινή πίστη, όπως αποκαλύφθηκε και παραδόθηκε από τον Χριστό και τους αγίους Αποστόλους και ερμηνεύεται από τους Πατέρες της Εκκλησίας, και δεν μπορούσε να ανεχτεί την παραχάραξη και αλλοίωσή της από τους Φράγκους.

Ἀπολυτίκιον

Θείας πίστεως ὁμολογίᾳ, μέγαν εὕρατο ἡ Ἐκκλησία, ζηλωτήν σε θεῖε Μᾶρκε πανεύφημε, ὑπερμαχοῦντα πατρῴου φρονήματος, καὶ καθαιροῦντα τοῦ σκότους ὑψώματα. Ὅθεν ἄφεσιν Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τοῖς σὲ γεραίρουσι.