O όσιος Ρωμανός

Οι βιογραφικές πληροφορίες για τον όσιο Ρωμανό είναι λιγοστές. Ο κορυφαίος των υμνογράφων της Εκκλησίας μας, ο ποιητής των κοντακίων και διάκονος της Εκκλησίας της Βηρυττού, γεννήθηκε στην Έμεσσα, πόλη της Συρίας. Έζησε κατά τον 6o αιώνα, το χρυσό αιώνα της εκκλησιαστικής υμνογραφίας. Η γονιμότητα του Ρωμανού υπήρξε ανεξάντλητη, γιατί εξύμνησε όλες σχεδόν τις εορτές του έτους και πολλούς Αγίους.

Ο Ρωμανός είναι μέχρι σήμερα το αντικείμενο της μελέτης και έρευνας πολλών σοφών της Δύσης, Ιταλών, Γάλλων, Άγγλων και κυρίως Γερμανών. Ένας από αυτούς τον αποκαλεί «νέο Πίνδαρο», και άλλος ένας «τον μέγιστο εκκλησιαστικό ποιητή του κόσμου».

Από τη Συρία ήρθε στην Κωνσταντινούπολη, στη Μονή της Θεοτόκου του Κύρου, για να σπουδάσει. Σύμφωνα με κάποια διήγηση, ο Ρωμανός είχε μέτρια μόρφωση και το ποιητικό του τάλαντο ήταν άγνωστο ακόμη και σ’ αυτόν τον ίδιο. Συμμετείχε, όμως, τακτικά στις κατανυκτικές ολονυκτίες στο ναό της Παναγίας των Βλαχερνών. Σε μια απ’ αυτές λοιπόν, γιορτή των Χριστουγέννων, η ψυχή του γέμισε με τόση θέρμη και ισχυρή κατάνυξη, ώστε όταν γύρισε στο κελλί του, είδε σε όραμα τη Θεοτόκο να του δίνει έναν τόμο χαρτί («κόντος» και «κοντάκιον») για να τον φάει. Αφού τον έφαγε, αμέσως αξιώθηκε του χαρίσματος, δηλαδή έγινε μουσικός και καλλίφωνος, ενώ ο ίδιος ήταν άμουσος παντελώς και κακόφωνος. Αμέσως, αφού συνέθεσε το «Η παρθένος σήμερον», το έψαλε από τον άμβωνα αποσπώντας το θαυμασμό των πιστών. Ήταν το πρώτο του Κοντάκιο και ακολούθησαν άλλα χίλια, από τα οποία διακρίνονται τα εξής: «Επεφάνης σήμερον», «Τα άνω ζητών», «Την εν πρεσβείαις ακοίμητον Θεοτόκον», «Ως απαρχάς της φύσεως» και άλλα. Συνέταξε επίσης ύμνους για τις Δεσποτικές, Θεομητορικές και εορτές επιφανών Αγίων, καθώς και τα αυτόμελα προσόμοια στιχηρά εις ήχον πλάγιον β΄ «Αι Αγγελικαί προπορεύεσθαι δυνάμεις» . Έργο του είναι και ο ψαλλόμενος συγκινητικός ύμνος «Ψυχή μου, ψυχή μου, ανάστα τι καθεύδεις;» του Μεγάλου Κανόνος. Ο Ρωμανός πρώτος συνέθεσε και τους Οίκους. Ως πηγές προς σύνθεση των Οίκων και των Κοντακίων χρησιμοποίησε τις βιογραφίες των μαρτύρων. O Ρωμανός ο Μελωδός λέγεται ότι είναι ένας πιθανός συγγραφέας του Ακαθίστου Ύμνου.

Ο διάσημος βυζαντινολόγος καθηγητής Κρουμβάχερ εξέδωσε στο Μόναχο πολλά ανέκδοτα άσματα του Ρωμανού και άλλων, από χειρόγραφα της βιβλιοθήκης της Μονής του αγίου Ιωάννου του Θεολόγου της Πάτμου. Υπό το όνομα «Κοντακάριον» βρέθηκε στη Βιβλιοθήκη της Μόσχας ελληνική χειρόγραφη περγαμηνή που περιέχει Κοντάκια και Οίκους για όλο το εκκλησιαστικό έτος, αλλά όχι και όλα τα έργα του Ρωμανού. Ήδη δεν γνωρίζουμε τα περισσότερα Κοντάκια του Ρωμανού, γιατί αυτά αντικαταστάθηκαν από τους Κανόνες. Εν χρήσει όμως παρέμεινε ο περιώνυμος του Ρωμανού ύμνος για τη Γέννηση του Xριστoύ, του οποίου η πρώτη στρoφή απήρτισε το γνωστό Κοντάκιο των Χριστουγέννων και το οποίο μέχρι τον ΙΒ΄ αιώνα ψαλλόταν κατ’ έτος σε επίσημα γεύματα από τους ενωμένους χορούς των λεγομένων Αγιοσοφιτών και Αποστολιτών. Είναι ο προστάτης των ιεροψαλτών μαζί με τον όσιο Ιωάννη τον Δαμασκηνό.

Ἀπολυτίκιον

Ὡς σάλπιγξ θεόληπτος τῶν οὐρανίων ᾠδῶν, ένθέως ἐφαίδρυνας, τὴν Ἐκκλησίαν Χριστοῦ, τοῖς θείοις σου ᾄσμασι· σὺ γὰρ τῆς Θεοτόκου, ἐμπνευσθεὶς τᾔ ἐλλάμψει, ἔνθεος ὑμνηπόλος, ἐγνωρίσθης ἐν κόσμῳ· διό σε πόθῳ τιμῶμεν Ρωμανὲ Ὅσιε.

Ἐν σοὶ Πάτερ ἀκριβῶς διεσώθη τὸ κατ’ εἰκόνα· λαβὼν γὰρ τὸν σταυρὸν ἠκολούθησας τῷ Χριστῷ, καὶ πράττων ἐδίδασκες, ὑπερορᾶν μὲν σαρκός, παρέρχεται γάρ· ἐπιμελεῖσθαι δὲ ψυχῆς, πράγματος ἀθανάτου· διὸ καὶ μετὰ Ἀγγέλων συναγάλλεται, ὅσιε Ῥωμανὲ τὸ πνεῦμα σου.