Ο όσιος Ιωάννης της Κλίμακος
ο Σιναΐτης
30ή Μαρτίου
Έζησε τον 6ο μ. Χ. αιώνα. Ονομάζεται Σιναΐτης, αλλά και άγιος Ιωάννης της Κλίμακος. Την προσηγορία Σιναΐτης έλαβε από το μοναστήρι του Σινά στο οποίο είχε εγκαταβιώσει και του οποίου εχρημάτισε και ηγούμενος. Της Κλίμακος ονομάζεται επειδή το μοναδικό βιβλίο που συνέγραψε φέρει τον τίτλο «Κλίμαξ», δηλαδή σκάλα, επειδή οδηγεί από τα χαμηλά στα υψηλά, από τα πρώτα στάδια της πνευματικής ζωής στα υψηλότερα και τελειότερα. Αποτελεί οδηγό για τον λαό του Θεού στο οποίο περιγράφεται όλη η διαδικασία της πνευματικής ανάβασης των πιστών.
Η ταπεινοφροσύνη ήταν ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, μολονότι υπήρξε άριστος και δόκιμος διδάσκαλος της ελληνικής παιδείας. Είχε τιμηθεί από τον Θεό με πνευματική διαύγεια και δυνατό φρόνημα, στοιχεία που τα επιστράτευσε στον αγώνα για τη διάδοση της αλήθειας. Σε ηλικία δεκαέξι ετών εγκατέλειψε τις εγκόσμιες απολαύσεις και αποσύρθηκε στο όρος Σινά, όπου και έγινε μοναχός προσφέροντας ολόψυχα τον εαυτό του στην υπηρεσία του Κυρίου. Στη συνέχεια εγκαταστάθηκε σε μια ερημική περιοχή που ονομαζόταν Θωλάς, προκειμένου να ασκητεύσει. Εκεί έμεινε σαράντα ολόκληρα χρόνια κάνοντας σκληρή νηστεία και αγρυπνίες. Όλη του τη δύναμη την αντλούσε από την προσευχή, για αυτό και έφτασε σε τέτοιο σημείο ηθικής τελειότητας ώστε να μπορεί να επιτελεί θαύματα. Έσωσε, μάλιστα, κάποιον μαθητή του με τον εξής τρόπο: Ο μαθητής κοιμόταν κάτω από μια πέτρα, η οποία άρχισε σιγά να αποσπάται από το έδαφος και να πέφτει. Τότε ονειρεύτηκε τον Άγιο που τον ειδοποίησε για τον επερχόμενο κίνδυνο. Με αυτόν τον τρόπο ο νέος γλίτωσε.
«Η “Κλίμαξ” είναι εν των μεγαλοπνόων ασκητικών συγγραμμάτων” (Αρχιμανδρίτης Σωφρόνιος). Μέσα από τα κεφάλαιά του αναβλύζει όλη η ευωδία της αγιοπατερικής Παράδοσης, αλλά επίσης αποκαλύπτεται και η όλη προσωπικότητα του Οσίου. Όταν κάποιος γράφει, τότε εκούσια ή ακούσια «βγάζει», κατά το κοινώς λεγόμενο, τον εαυτό του. Ο άγιος Ιωάννης, με όσα αποτυπώνει στο χαρτί, φανερώνει ότι αυτά που γράφει είναι προσωπικά του βιώματα. Γι’ αυτό και ο λόγος του είναι ζωντανός, έχει μια αμεσότητα. Διεισδύει βαθειά μέσα στην ψυχή, αγγίζει τις πιο ευαίσθητες χορδές της και δημιουργεί κατάνυξη και διάθεση για προσευχή. Είναι διήγημα, περιγραφή των όσων είδε, άκουσε και ψηλάφισε.
Περιέχει «τριάκοντα λόγους, ών έκαστος περιλαμβάνει μίαν αρετήν από των πρακτικών επί τας θεωρητικάς προχωρούντες αναβιβάζουσι τον άνθρωπον ως δια βαθμίδων τινων εις ουράνιον ύψος» (ιερός Συναξαριστής). Οι τίτλοι κάποιων από τους λόγους αυτούς είναι: “Περί της του ματαίου βίου βιαίας αποταγής”, “Περί ξενιτείας, εν ή και περί ονείρω”, “Περί αοργησίας και πραότητος”, “Περί πολυλογίας και σιωπής”, “Περί διακρίσεως λογισμών και παθών και αρετών”, “Περί της ιεράς μητρός των αρετών προσευχής”, “Περί του συνδέσμου της εναρέτου Τριάδος εν αρεταίς πίστεως, ελπίδος και αγάπης” κλ.π.
Ονομάζεται «Κλιμαξ», διότι ο κάθε λόγος αναφέρεται σε μία αρετή και το όλο έργο αποτελεί κατά κάποιο τρόπο μία κλίμακα (σκάλα) με τριάντα σκαλοπάτια (αρετές) που οδηγούν τον αφιερωμένο άνθρωπο στον Θεό, από τη γη στον ουρανό.
Στον 23ο λόγο, ο Άγιος διδάσκει τον τρόπο του πολέμου προς τους λογισμούς της βλασφημίας. Λέγει, μεταξύ άλλων, ότι μόλις ο άνθρωπος αρχίσει να προσεύχεται, είτε στην κοινή λατρεία είτε μόνος, τότε ο διάβολος του φέρνει στον νού διάφορες σκέψεις και εικόνες, για να του αποσπάσει την προσοχή. Μόλις τελειώσει την προσευχή τότε φεύγει και ο διάβολος. Με αυτό τον τρόπο έκανε πολλούς να μη θέλουν να προσεύχονται επειδή θεωρούν τον εαυτό τους ανάξιο και αμαρτωλό. Επίσης, πολλούς έκανε να απομακρυνθούν και από τη Θεία Κοινωνία, γιατί νομίζουν ότι οι αμαρτωλές σκέψεις είναι δικές τους. Δεν είναι, όμως, δικές τους, αλλά του διαβόλου και όταν δε συγκατατίθενται δεν αμαρτάνουν. Τονίζει την ανάγκη εξαγορεύσεως και εκζητήσεως συμβουλής του πνευματικού. Αναφέρει το παράδειγμα ενός μοναχού που ταλαιπωρήθηκε από βλάσφημους λογισμούς είκοσι χρόνια και στο τέλος θεραπεύτηκε αφού απεκάλυψε το πρόβλημά του στον πνευματικό.
Περισσότερα...
Αν και κάθε χρόνο εορτάζουμε τον Άγιο στις 30 Μαρτίου, ψάλλουμε και τη Δ’ Κυριακή των νηστειών την Ακολουθία του, μάλλον επειδή από την αρχή της Τεσσαρακοστής στις Ιερές Μονές, κατά τη διάρκεια του λιτού φαγητού στην τράπεζα, αναγιγνώσκεται το βιβλίο που συνέγραψε.
Ο Όσιος καταγόταν από εύπορη οικογένεια και γεννήθηκε γύρω στο 525 μ.Χ., σε άγνωστη για μας πατρίδα και ενδεχομένως παραθαλάσσια. Σε ηλικία 16 ετών – και σύμφωνα με τον βιογράφο του Δανιήλ τον Ραϊθηνό – τον βρίσκουμε στην έρημο του Σινά να καθοδηγείται πνευματικά από τον αββά Μαρτύριο. Μετά από δεκαεννέα χρόνια ταπεινώσεως και απόλυτης υποταγής στον γέροντά του, που εν τω μεταξύ αναχωρεί από τα επίγεια, εξέρχεται στον αγώνα της ησυχαστικής ζωής. Για σαράντα ολόκληρα χρόνια ασκήθηκε σε ένα σπήλαιο 8 χιλιόμετρα μακριά από τη Μονή του Σινά, κατακτώντας τις υψηλές κορυφές της αγιότητας. «Η ζωή της ερήμου αξιοποίησε σε ύψιστο βαθμό την ευφυΐα του, τη σοφία του, την έφεση του προς το θείο. Για όλους τους μοναχούς κατέστη ο θεοφώτιστος δάσκαλος, ο απαράμιλλος καθηγητής της ερήμου». Καθώς βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία δέχτηκε τη θέση του Ηγουμένου της Μονής Σινά. Προς το τέλος της ζωής του επέστρεψε και πάλι στην αγαπημένη του ησυχία. Κοιμήθηκε οσιακώς στις 30 Μαρτίου του έτους 600 μ.Χ.
Ο στενός πνευματικός φίλος του Ιωάννης, ηγούμενος της Μονής Ραϊθούς, του ζήτησε να καταγράψει τα της ασκητικής ζωής των μοναχών, προκειμένου με αυτά να διδάξει τους υποτακτικούς του. Ο Ιωάννης ο Σιναΐτης συγκατένευσε και του απέστειλε το σχεδόν έτοιμο έργο του «Πλάκες Πνευματικαί». Σε αυτό ο συγγραφέας παρουσιάζει λόγους για τριάντα συνολικά αρετές, αρχίζοντας από τις βασικές και πρακτικές και φθάνοντας στις πλέον ασκητικές και θεωρητικές. Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος αναβιβάζεται στις αρετές «ως διαβαθμιδών τινών εις ουράνιον ύψος», με τρόπο δηλαδή που δείχνει ανοδική πορεία προς την ηθική τελείωση και απόλαυση των γλυκών καρπών της πνευματικής ζωής. Γι’ αυτό και το ιερό σύγγραμμα ονομάστηκε αργότερα και μέχρι τις ημέρες μας «Κλίμαξ». Ο ιερός Πατέρας της Εκκλησίας μας φαίνεται πως με τρόπο μυστικό και πνευματικό, «ανέβηκε στο όρος Σινά και εισήλθε, ωσάν ν’εος Μωυσής, στον θείο και άδυτο γνόφο. Διάβηκε με τον νου του τα σκαλοπάτια της ουρανίου κλίμακος. Έφτασε στον Θεό με τον καθαρό και άγιο λογισμό του κι αφού δέχτηκε τον θείο φωτισμό, μας έδωσε τις νέες θεοχάρακτες πλάκες, με τις οποίες μπορούμε κι εμείς να ανεβούμε την πνευματική σκάλα που φέρνει στον Θεό».
Στα εισαγωγικά κεφάλαια του βιβλίου, τα πρώτα σκαλοπάτια της ουρανοδρόμου κλίμακος, περιγράφεται κατ’ αρχάς η απάρνηση των εγκοσμίων, στοιχείο καίριο και πρωταρχικό για τον μοναχό που αρνείται «τη φύση για να επιτύχει τα υπέρ φύσιν», και ακολουθούν οι βασικές αρετές της υπακοής, της μετανοίας, της μνήμης θανάτου και του χαροποιού πένθους. Στη συνέχεια περιγράφονται τα σκληρά πάθη της ψυχής (οργή, μνησικακία, καταλαλιά, πολυλογία, ψεύδος, ακηδία, γαστριμαργία, ανηθικότητα, φιλαργυρία, αναισθησία, ύπνος, δειλία, κενοδοξία, υπερηφάνεια, βλασφημία, πονηρία) που καλείται να πολεμήσει ο πνευματικός αγωνιστής, αλλά και οι αντίστοιχες αρετές (αοργησία, σιωπή, εγκράτεια, αγνεία και σωφροσύνη, ακτημοσύνη, αγρυπνία, πραότητα, απλότητα, ταπεινοφροσύνη), που οφείλει να κατακτήσει. Ακολουθεί ο υπέροχος λόγος περί διακρίσεως, ενώ στους τέσσερις τελευταίους λόγους παρουσιάζονται η ιερά ησυχία του σώματος και της ψυχής, η προσευχή, που καλείται «μητέρα των αρετών», η «θεομίμητη απάθεια και τελειότητα και ανάσταση της ψυχής» και τέλος η ενάρετη τριάδα «αγάπης, πίστεως και ελπίδος». Το έργο, γραμμένο με διαύγεια, γλαφυρότητα, σαφήνεια, παραστατικότητα και πλούτο εκφράσεων, ολοκληρώνεται με τον λόγο «Εις τον Ποιμένα», που απευθύνεται στον πνευματικό του φίλο Ιωάννη, ηγούμενο της Ραϊθούς.
Ἀπολυτίκιον
Θείαν κλίμακα ὑποστηρίξας, τὴν τῶν λόγων σου, μέθοδον πᾶσι, Μοναστῶν ὑφηγητὴς ἀναδέδειξαι, ἐκ πρακτικής Ἰωάννη καθάρσεως, πρὸς θεωρίας ἀνάγων τὴν ἔλαμψιν. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.
Ἦχος πλ. δ’
Ταὶς τῶν δακρύων σου ῥοαίς, τῆς ἐρήμου τὸ ἄγονον ἐγεώργησας, καὶ τοὶς ἐκ βάθους στεναγμοίς, εἰς ἑκατὸν τοὺς πόνους ἐκαρποφόρησας, καὶ γέγονας φωστὴρ τὴ οἰκουμένη, λάμπων τοὶς θαύμασιν, Ἰωάννη, πατὴρ ἡμῶν Ὅσιε, πρέσβευε Χριστῷ τῶ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἠιμῶν.