Ο πνευματικός αυτός αστέρας, ισάξιος των μεγάλων ασκητών των παλαιών χρόνων, γεννήθηκε στην Τραπεζούντα του Πόντου από ευγενείς, επιφανείς, πλούσιους αλλά και ευσεβείς γονείς, οι οποίοι τον ανέθρεψαν χριστιανικά. Από νεαρή ηλικία άρχισε να μελετά σε βάθος τις ιερές γραφές, τη σπουδή των οποίων ολοκλήρωσε στην Κωνσταντινούπολη. Τον μικρό Αβράμιο – αυτό ήταν το όνομά του – ανέθρεψε μία πλούσια μοναχή, γνωστή της μητέρας του, και μετά το θάνατό της κάποιος επίσημος αυτοκρατορικός ευνούχος, ο οποίος φρόντισε για τη μόρφωσή του. Αργότερα, και ο ίδιος ο Αβράμιος δίδαξε σε κάποια σχολή. Νεαρός ακόμα, είχε κλίση στη μοναχική ζωή και αναζητούσε πάντα την πνευματική τελειότητα. Κατέφυγε, λοιπόν, σε ένα ψηλό βουνό του Κυμινά της Μ. Ασίας, κοντά στον περιβόητο ασκητή Μιχαήλ Μαλεϊνό, άνδρα με αρετή και αγιότητα ζωής, που ήταν ηγούμενος της εκεί μονής. Αυτός τον έκαρε μοναχό και τον μετονόμασε από Αβράμιο σε Αθανάσιο. Εκεί, λοιπόν, ο Αθανάσιος εκγυμνάστηκε πολύ καλά στην ασκητική ζωή, τελειοποίησε σε μεγάλο βαθμό τις αρετές του και συνδέθηκε φιλικά με τον ανιψιό του ηγούμενου, Νικηφόρο Φωκά, τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Αθανάσιος εντάχθηκε στη ζωή της μονής και δεν άργησε να διακριθεί ανάμεσα στους υπόλοιπους αδελφούς για το ζήλο τον οποίο επεδείκνυε για να σκληραγωγήσει τη σάρκα του και να απαλλάξει το πνεύμα του από κάθε κοσμική επιθυμία.

Όταν ο Νικηφόρος ανέλαβε το δύσκολο αγώνα εναντίον των Αράβων της Κρήτης, κάλεσε κοντά του το φίλο του μοναχό Αθανάσιο, ο οποίος παρέμεινε κοντά του μέχρι την κατατρόπωση των εχθρών. Επιζητώντας, όμως, το τελειότερο σύμφωνα με την εντολή του Κυρίου: «να γίνεσθε τέλειοι, καθώς είναι τέλειος και ο ουράνιος Πατέρας σας» (Ματθ. 5: 48), πήγε στο Άγιο Όρος (Άθως) έχοντας φτάσει σε ύψιστο βαθμό αρετής, όπου ασκήτευσε κοντά σε έναν γέροντα ασκητή. Με την πλούσια επιχορήγηση, τις παρακλήσεις και τις προτροπές του αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά (963 – 969 μ.Χ.) και του Ιωάννη Τσιμισκή ίδρυσε την ιερά μονή Μεγίστης Λαύρας (961 ή 963 μ.Χ.) με πολλά κελλιά προς τιμήν της Υπεραγίας Θεοτόκου, που σώζεται μέχρι σήμερα (σημείωση: ο όρος «λαύρα» είναι μοναστικός και σημαίνει τη συγκέντρωση μεγάλου πλήθους μοναχών σε ένα μέρος). Εκεί κατέφυγε πλήθος μοναχών και με την καθοδήγηση του Αθανασίου προόδευαν όλοι μαζί στην τελειότητα της πνευματικής ζωής που τόσο επεδίωκε ο Αθανάσιος μέχρι την κοίμησή του. Εργάστηκε πολύ όχι μόνο για την οικοδόμηση της Μεγίστης Λαύρας, αλλά και για τη μεταρρύθμιση και οργάνωση του μοναχικού βίου και έγραψε και το τυπικό της λειτουργίας του. Απεβίωσε όταν στην προσπάθειά του να επισκευάσει την οροφή ενός ναού, αυτή υποχώρησε και τον καταπλάκωσε.

Ἀπολυτίκιον

Tὴν ἐν σαρκὶ ζωήν σοῦ κατεπλάγησαν, Ἀγγέλων τάγματα, πῶς μετὰ σώματος, πρὸς ἀοράτους συμπλοκάς, ἐχώρησας πανεύφημε, καὶ κατετραυμάτισας, τῶν δαιμόνων, τὰς φάλαγγας· ὅθεν Ἀθανάσιε, ὁ Χριστὸς σὲ ἠμείψατο, πλουσίαις δωρεαῖς. Διὸ Πάτερ πρέσβευε, Χριστῷ τῷ Θεῷ, σωθῆναι τὰς ψυχὰς ἡμῶν.