Η κατάθεση της Τιμίας Ζώνης της Υπεραγίας Θεοτόκου

Η τίμια ζώνη της Θεοτόκου αποτελεί το μοναδικό ιερό κειμήλιο που σχετίζεται με τον επίγειο βίο της Θεοτόκου και διασώζεται μέχρι σήμερα στην ιερά Μονή του Βατοπεδίου στο Άγιο Όρος, στο Περιβόλι της Παναγίας. Η ίδια η Θεοτόκος την ύφανε από τρίχες καμήλας.

Οι πληροφορίες για τον επίγειο βίο της Θεοτόκου είναι λιγοστές και προέρχονται από την Καινή Διαθήκη και από την παράδοση που διασώθηκε από τους αποστολικούς, ακόμη χρόνους. Η Θεοτόκος μέχρι την Κοίμησή της παρέμεινε στα Ιεροσόλυμα και ήταν μέλος της πρώτης Εκκλησίας. Την φροντίδα της είχε αναλάβει ο αγαπημένος μαθητής του Κυρίου, ο ευαγγελιστής Ιωάννης.

Οι τελευταίες στιγμές της επίγειας ζωής της είναι θαυμαστές και συγκινητικές. Κοντά της βρέθηκαν οι Απόστολοι, οι οποίοι έφτασαν από τα πέρατα της οικουμένης στα Ιεροσόλυμα με τρόπο θαυμαστό, «επί νεφελών». Και τότε, ο ίδιος ο Κύριος εμφανίστηκε θριαμβευτικά «επί νεφελών», με τη συνοδεία πλήθους αγγέλων. Η Θεοτόκος προσευχήθηκε στον Υιό της, παρηγόρησε τους Αποστόλους και υποσχέθηκε ότι θα είναι πάντα κοντά στην Εκκλησία για να μεσιτεύει στον Υιό της και παρέδωσε την πανάμωμη ψυχή της στον Κύριο.

Οι Απόστολοι εναπόθεσαν την αγία Σωρό της Θεοτόκου σε «καινόν μνημείον» στη Γεθσημανή. Εκεί, η Αγία Ελένη αργότερα έκτισε το Ναό της Κοιμήσεως. Τρεις μέρες μετά την Κοίμηση κατέβηκε ο Κύριος με τη συνοδεία των Αρχαγγέλων Μιχαήλ και Γαβριήλ και πλήθους αγγέλων. Ο Αρχάγγελος Μιχαήλ με εντολή του Κυρίου παρέλαβε την αγία Σωρό της Θεοτόκου και όλοι μαζί ανήλθαν στούς ουρανούς. Η θαυμαστή Μετάσταση της Θεομήτορος είχε συντελεστεί. Το ιερό Σώμα της ενώθηκε πάλι με την αγνή ψυχή της.

Ο απόστολος Θωμάς ήταν ο μόνος από τους Αποστόλους που είδε τη θαυμαστή Μετάσταση της Θεοτόκου. Δεν είχε μπορέσει να παρευρεθεί στην κηδεία της, ενώ βρισκόταν στις Ινδίες. Εκεί, μετά από τρεις ημέρες, και ενώ τελούσε τη Θεία Λειτουργία, βρέθηκε στη Γεθσημανή με θαυμαστό τρόπο και είδε όλα όσα συνέβησαν. Τότε παρακάλεσε την Παναγία να του δώσει για ευλογία την Ζώνη της. Και εκείνη, καθώς ανέβαινε στους ουρανούς, του έριξε το ιερό κειμήλιο «προς δόξαν ακήρατον, ανερχομένη Αγνή, χειρί σου δεδώρησαι τω αποστόλω Θωμά την πάνσεπτον Ζώνην σου» ψάλλουμε στο απολυτίκιο της εορτής της Καταθέσεως της τιμίας ζώνης.

Ο απόστολος Θωμάς στη συνέχεια πληροφόρησε και τους υπόλοιπους Αποστόλους για τα θαυμαστά αυτά γεγονότα και τους έδειξε την αγία ζώνη της Παναγίας. Εκείνοι, δοξολόγησαν τον Θεό και του ζήτησαν να τους ευλογήσει, καθώς ήταν ο μόνος που αξιώθηκε να δει την ένδοξη Μετάσταση της Θεοτόκου.

Η Τίμια Ζώνη κατασκευάστηκε σύμφωνα με την παράδοση από την ίδια την Παναγία με τρίχες καμήλας. Τη διαφύλαξη της αγίας ζώνης ανέλαβαν δύο φτωχές και ευσεβείς γυναίκες στα Ιεροσόλυμα, οι οποίες φρόντιζαν τη Θεοτόκο. Παρέλαβαν με ευλάβεια το ιερό κειμήλιο και από τότε το έργο της διαφύλαξής του συνέχιζε από γενιά σε γενιά μία ευλαβής παρθένος καταγόμενη από την οικογένεια αυτή.

Η ανακομιδή της Τιμίας Ζώνης και η μεταφορά της στην Κωνσταντινούπολη έγινε από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο (395-408 μ.Χ.). Η υποδοχή του ιερού λειψάνου στη Βασιλεύουσα ήταν λαμπρότατη. Ο αυτοκράτορας κατέθεσε την τιμία ζώνη της Θεοτόκου σε λειψανοθήκη, που ονόμασε «αγίαν σωρόν». Η κατάθεση έγινε στις 31 Αυγούστου, τελευταία μέρα του εκκλησιαστικού έτους. Στην πόλη του αγίου Κωνσταντίνου, της οποίας Υπέρμαχος Στρατηγός και Προστάτις ήταν η Θεοτόκος, θα φυλασσόταν πλέον η αγία ζώνη της Θεομήτορος.

Η κόρη του Αρκαδίου, η αυτοκράτειρα Πουλχερία, ανήγειρε λαμπρό ναό προς τιμήν της Παναγίας, τον περίφημο Ναό της Θεοτόκου των Χαλκοπρατείων. (Χαλκοπράτεια ονομαζόταν η συνοικία όπου κτίστηκε ο ναός· το όνομά της η συνοικία το έλαβε από το γεγονός ότι εκεί πριν κατασκευάζονταν και πωλούνταν χάλκινα αντικείμενα). Στο ναό αυτό η αυτοκράτειρα κατέθεσε την αγία Ζώνη της Παναγίας. Η ίδια, μάλιστα, η Πουλχερία κέντησε με χρυσή κλωστή την τιμία ζώνη διακοσμώντας την. Η χρυσή αυτή κλωστή είναι ευδιάκριτη και σήμερα στο τμήμα που φυλάσσεται στην ιερά Μονή Βατοπεδίου.

Ο αυτοκράτορας Ιουστίνος Β’ και η σύζυγός του Σοφία ανακαίνισαν τον ιερό Ναό των Χαλκοπρατείων και ανήγειραν εκεί και το παρεκκλήσιο της αγίας Σωρού· εκεί, μέσα σε λειψανοθήκη και πάνω στην αγία Τράπεζα, φυλασσόταν η τίμια ζώνη της Θεοτόκου.

Πλήθος πιστών συνέρρεαν για να την προσκυνήσουν με ευλάβεια ζητώντας από την Παναγία να μεσιτεύσει με τις πρεσβείες της στον Κύριο. Πλήθος θαυμάτων επιτέλεσε η Τίμια Ζώνη. Άνθρωποι δυστυχισμένοι και πονεμένοι βρήκαν λύτρωση με τη θαυματουργή δύναμη του ιερού κειμηλίου. Για το λόγο αυτό υμνήθηκε από φημισμένους ανθρώπους της εποχής· με τη χάρη της Παναγίας καθαγιάζει τους πιστούς που προσέρχονται ευλαβικά για να το προσκυνήσουν· τους ανυψώνει από την φθορά, τους απαλλάσσει από ασθένειες και θλίψεις.

Στη συνέχεια η αγία Ζώνη τεμαχίστηκε και τεμάχιά της μεταφέρθηκαν σε διάφορους ναούς της Κωνσταντινούπολης. Μετά την άλωση της Πόλης από τους Σταυροφόρους το 1204 μ.Χ., κάποια τεμάχια αρπάχτηκαν από τους βάρβαρους και απολίτιστους κατακτητές και μεταφέρθηκαν στη Δύση. Ένα μέρος, όμως, διασώθηκε και παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη και μετά την απελευθέρωση της Πόλης από τον Μιχαήλ Η’ Παλαιολόγο. Φυλασσόταν στον ιερό Ναό της Θεοτόκου των Βλαχερνών. Η τελευταία αναφορά για το ιερό κειμήλιο είναι ενός ανωνύμου Ρώσου προσκυνητή στην Κωνσταντινούπολη μεταξύ του 1424 και 1453 μ.Χ..

Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους το 1453 μ.Χ., είναι άγνωστο τι απέγινε το υπόλοιπο μέρος της αγίας Ζώνης στη συνέχεια. Έτσι, το μοναδικό σωζόμενο τμήμα είναι αυτό που φυλάσσεται στην ιερά Μονή Βατοπεδίου· το οποίο με εξαιρετικά περιπετειώδη τρόπο έφτασε εκεί.

Ο άγιος Κωνσταντίνος είχε κατασκευάσει έναν χρυσό σταυρό για να τον προστατεύει στις εκστρατείες. Στη μέση του σταυρού είχε τοποθετηθεί τεμάχιο Τιμίου Ξύλου· ο σταυρός έφερε επίσης θήκες με άγια λείψανα μαρτύρων και ένα τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης. Όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες έπαιρναν αυτόν τον σταυρό στις εκστρατείες. Το ίδιο έπραξε και ο αυτοκράτορας Ισαάκιος Β’ Άγγελος (1185-1195 μ.Χ.) σε μία εκστρατεία εναντίον του ηγεμόνα των Βουλγάρων Ασάν. Νικήθηκε όμως, και μέσα στον πανικό ένας ιερέας τον πέταξε στο ποτάμι για να μην τον βεβηλώσουν οι εχθροί. Μετά από μερικές μέρες, όμως, οι Βούλγαροι τον βρήκαν· έτσι πέρασε στα χέρια του Ασάν.

Οι Βούλγαροι ηγεμόνες μιμούμενοι τους Βυζαντινούς αυτοκράτορες έπαιρναν μαζί τους στις εκστρατείες τον σταυρό. Σε μία μάχη όμως, εναντίον των Σέρβων ο βουλγαρικός στρατός νικήθηκε από τον Σέρβο ηγεμόνα Λάζαρο (1371-1389 μ.Χ.). Ο Λάζαρος αργότερα, δώρισε τον σταυρό του αγίου Κωνσταντίνου στην ιερά Μονή Βατοπεδίου μαζί με το τεμάχιο της Τιμίας Ζώνης.

Οι άγιοι Πατέρες της ιεράς Μονής διασώζουν και μία παράδοση σύμφωνα με την οποία η τιμία ζώνη της Θεοτόκου αφιερώθηκε στην ιερά Μονή Βατοπεδίου από τον αυτοκράτορα Ιωάννη ΣΤ Καντακουζηνό (1341-1354 μ.Χ.), ο οποίος στη συνέχεια παραιτήθηκε από το αξίωμα, εκάρη μοναχός με το όνομα Ιωάσαφ και μόνασε στην ιερά Μονή Βατοπεδίου.

Σύμφωνα με άλλη παράδοση, η Αυτοκράτειρα Ζωή, σύζυγος του Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού, από ευγνωμοσύνη για θαυματουργή θεραπεία της, κέντησε την Ζώνη με χρυσή κλωστή, όπως σώζεται σήμερα χωρισμένη όμως σε τρία τεμάχια. Αρχικά φυλασσόταν στα Ιεροσόλυμα και ακολούθως στην Κωνσταντινούπολη, που τον 12ον αι. μ.Χ. επί Μανουήλ Α’ Κομνηνού (1143 -1180 μ.Χ.) καθιερώθηκε και επίσημος εορτασμός της, την 31η Αυγούστου. Εν τέλει ο αυτοκράτωρ Ιωάννης Στ’ Καντακουζηνός (1347-1355 μ.Χ.), ο οποίος έτρεφε ιδιαίτερη αγάπη προς την ιερά Μεγίστη Μονή του Βατοπεδίου, όπως διαπιστώνεται από πολλές σχετικές μαρτυρίες, τη δώρισε σ’ αυτήν. Από τότε η Τίμια Ζώνη φυλάσσεται στην ιερά Μονή Βατοπεδίου, σε ασημένια θήκη νεώτερης κατασκευής η οποία φέρει την παράσταση της Μονής. Στο κάτω δεξιό διάχωρο της παραστάσεως, ο κατασκευαστής φιλοτέχνησε τη μορφή του δωρητή αυτοκράτορα Καντακουζηνού και επιγραφή η οποία αναφέρεται στην δωρεά του προς τη Μονή.

Τα θαύματα που πραγματοποίησε και πραγματοποιεί η Τίμια Ζώνη είναι πολλά. Βοηθά ειδικά τις στείρες γυναίκες να αποκτήσουν παιδί. Αν ζητήσουν με ευλάβεια τη βοήθειά της Παναγίας, τους δίδεται τεμάχιο κορδέλας που έχει ευλογηθεί στην λειψανοθήκη της αγίας Ζώνης· αν έχουν πίστη, καθίστανται έγκυες.