Ο όσιος Ιωάννης

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός είναι ένας από τους επιφανέστερους Πατέρες και θεολόγους του 8ου μ.Χ. αιώνα, αλλά και από τους σπουδαιότερους υμνογράφους. Ο άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης τον αποκαλεί “καλλικέλαδον και γοργογλυκόστροφον αηδόνα της του Χριστού αγίας Εκκλησίας”. Τα κείμενά του περικλείουν όλη τη δογματική θεολογία της ορθόδοξης Εκκλησίας. Οι ύμνοι τους οποίους συνέγραψε ψάλλονται μέχρι σήμερα στους ιερούς ναούς και δημιουργούν κατάνυξη και πνευματική αγαλλίαση.

Από πολύ νωρίς έμεινε ορφανός από μητέρα. Ο πατέρας του Σέργιος ανέθεσε τη διαπαιδαγώγηση του Ιωάννη, καθώς και του αδερφού του, σε έναν ευλαβέστατο και σοφότατο μοναχό, τον Κοσμά, τον οποίο συνάντησε κάποτε στο σκλαβοπάζαρο, όπου επωλείτο ως δούλος. Του έκανε εντύπωση που τον είδε θλιμμένο και δακρυσμένο και τον ρώτησε για ποιο λόγο στενοχωριόταν, αφού ούτως ή άλλως επέλεξε τη στενή και τεθλιμμένη οδό της μοναχικής ζωής. Εκείνος απάντησε ότι θλίβεται όχι γιατί αιχμαλωτίστηκε, αλλά γιατί δεν του δινόταν η ευκαιρία να καλλιεργήσει και να αυξήσει το τάλαντο που του έδωσε ο Θεός, και συγκεκριμένα, επειδή δεν μπορούσε να αξιοποιήσει το διδασκαλικό του χάρισμα και να μεταλαμπαδεύσει τις γνώσεις τις οποίες κατείχε. Τότε ο Σέργιος, γεμάτος χαρά επειδή βρήκε αυτό που ζητούσε, τον ελευθέρωσε και του ανέθεσε τη διαπαιδαγώγηση των παιδιών του. Έτσι, ο Ιωάννης «διδάχθηκε αριθμητική, γεωμετρία, μουσική, αστρονομία, ρητορική, διαλεκτική και ηθική κατά Πλάτωνα και Αριστοτέλη, ακολούθως δε θεολογία».

Ο πατέρας του στη Δαμασκό κατείχε το αξίωμα του λογοθέτου «ἐν τῇ κυβερνήσει τοῦ χαλίφου Ἄχμετ-ἐλ-Μαλέκ.». Η θέση αυτή αντιστοιχεί προς εκείνη του υπουργού επί των υποθέσεων του υπόδουλου χριστιανικού πληθυσμού και, κυρίως, επί της κατανομής των φόρων. Μετά το θάνατο του πατέρα του, ο Ιωάννης έλαβε το αξίωμα του πρωτοσυμβούλου, περίπου σαν εκείνο του πατέρα του, και διακρίθηκε σε αυτό. Γρήγορα όμως το εγκατέλειψε και πήγε στα Ιεροσόλυμα, όπου έγινε μοναχός στη Μονή του Αγίου Σάββα. Τον ίδιο δρόμο ακολούθησε και ο αδερφός του Κοσμάς ο Μελωδός (θετός γιος του Σέργιου), ο μετέπειτα επίσκοπος Μαϊουμά.

Στο μοναστήρι ο Γέροντάς του, «αποβλέποντας στην καταπολέμηση του εγωϊσμού του, τον οποίο προφανώς θα είχε ο Ιωάννης λόγω της παιδείας και του κοσμικού αξιώματός του, του απαγόρευσε να γράφει». Παρά ταύτα, μετά από παράκληση συμμοναστού του, συνέθεσε τον ύμνο «πάντα ματαιότης τὰ ἀνθρώπινα», τον οποίο ψάλλουμε στην Ακολουθία της κηδείας. Το περιστατικό αυτό έγινε η αιτία να εκδιωχθεί από τη Μονή. Στη συνέχεια όμως, μετά από επέμβαση της Θεοτόκου, επέστρεψε και του επετράπη να συγγράφει. Έγραψε τότε για την τιμή των ιερών εικόνων αντικρούοντας την αίρεση των εικονομάχων, αλλά και άλλες θεολογικές μελέτες. Παράλληλα, ασχολήθηκε με τη σύνθεση ύμνων και, κυρίως, Ασματικών Κανόνων στις Δεσποτικές και Θεομητορικές εορτές. Μαζί με τον αδερφό του Κοσμά «ἐκόσμησαν, ἐχαρίτωσαν καὶ κατεγλύκαναν τὰς μεγάλας Δεσποτικὰς καὶ Θεομητορικὰς ἑορτὰς μὲ τοὺς ᾀσματικοὺς αὐτῶν Κανόνας καὶ μὲ τὰ μελίῤῥυτα καὶ νεκταρώδη μέλη, ἐμπνεόμενοι ὑπὸ τῆς χάριτος καὶ ἐνεργείας τοῦ Ἁγίου Πνεύματος πρὸς χαρὰν καὶ εὐφροσύνην πνευματικὴν τῶν ψαλλόντων, ἀναγινωσκόντων καἰ ἀκουόντων αὐτοὺς Χριστιανῶν».

Χαρακτηριστικό είναι το περιστατικό που συνέβη ανάμεσα στα δύο αδέρφια, τον άγιο Ιωάννη δηλαδή και τον αδερφό του άγιο Κοσμά, με αφορμή τη συγγραφή και από τους δύο ασματικού Κανόνος για τη λαμπροφόρο εορτή της Αναστάσεως του Κυρίου. Το αναφέρουμε, επειδή φανερώνει το αυθεντικό εκκλησιαστικό ήθος. Ο Κοσμάς έγραψε τον ασματικό του Κανόνα σε ήχο β’ (“Δεῦτε λαοὶ ᾄσωμεν”) και τον διάβασε στον Ιωάννη, ο οποίος τον επαίνεσε. Στη συνέχεια διάβασε και ο Ιωάννης το δικό του Κανόνα, που είναι ο γνωστός μας σε ήχο α΄. Όταν έφτασε στο τροπάριο «νῦν πάντα πεπλήρωται φωτός, οὐρανός τε καὶ γῆ καὶ τὰ καταχθόνια», «ὁ θεῖος Κοσμᾶς ὑπερθαυμάσας καὶ ἐκπλαγείς, «καὶ σὺ», ἔφη, «ἀδελφὲ Ἰωάννη, ὅλον τὸ πᾶν εἰς τὰ τρία ταῦτα συμπεριέλαβες καὶ ουδὲν ἀφῆκες ἔξωθεν». “Αξίζει ο δικός σου Κανών να ψάλλεται, επειδή είναι γεμάτος φως, ενώ ο δικός μου αξίζει να μείνει στη γωνία και στο σκότος και για τον πένθιμον και κλαυθμηρόν ήχον”.

Ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός είναι ο προστάτης των ιεροψαλτών μαζί με τον άγιο Ρωμανό τον Μελωδό.

Ἀπολυτίκιον. Ἦχος γ’ Τὴν ὡραιότητα

Τὴν καλλικέλαδον, καὶ λιγυραῖς μολπαῖς, κατακηλοῦσάν τε, καὶ ἀγλαΐζουσαν, τὴν Ἐκκλησίαν τοῦ Χριστοῦ, εὔλαλον ἀηδόνα, δεῦτε εὐφημήσωμεν, Ἰωάννην τὸν πάνσοφον, τὸν Δαμασκηνὸν πιστοί, ὑμνογράφων τὸν πρύτανιν, τὸν ἔμπλεων, ἁπάσης γενόμενον, θείας καὶ κοσμικῆς σοφίας.

Θείον ὄργανον τῆς Ἐκκλησίας, λύρα εὔσημος, τῆς εὐσεβείας, ἀνεδείχθης Ἰωάννη πανεύφημε· ὅθεν πυρσεύεις τοῦ κόσμου τὰ πέρατα, ταῖς τῶν σοφῶν σου δογμάτων ἐλλάμψεσι. Πάτερ Ὅσιε, Χριστὸν τὸν Θεὸν ἱκέτευε, δωρήσασθαι ἡμῖν τὸ μέγα ἔλεος.