Ο άγιος Νικόλαος

Υπήρξε η προσωποποίηση της χριστιανικής ευσπλαχνίας, η ενσάρκωση της ελεημοσύνης και της στοργής προς τους στερημένους κι αυτούς που βρίσκονταν σε κίνδυνο. Κι επειδή η αγάπη είναι η μεγαλύτερη των αρετών, ο άγιος Νικόλαος αναδείχθηκε μέγας μεταξύ των μεγάλων. Μέγας στον ουρανό και μέγας στη γη, με την ισχυρότερη και ευρύτερη δημοτικότητα σε όλο τον ορθόδοξο, αλλά και στο δυτικό χριστιανικό κόσμο. Ανατολή και Δύση, ήδη από το Μεσαίωνα, του αναγνώρισαν υπέροχη θέση μεταξύ των προστατών αγίων και ανά τη γη και τη θάλασσα αντηχούν θερμές και με εμπιστοσύνη οι επικλήσεις για να μεσιτεύσει. Και όταν ο Βορράς προσχώρησε στη χριστιανική θρησκεία, η τιμητική προσκύνηση του αγίου Νικολάου κατέκτησε εξαιρετική θέση στην εκκλησιαστική συνείδηση του ρωσικού έθνους.

Γόνος διακεκριμένης οικογένειας, γεννήθηκε στα Πάταρα της Λυκίας όχι πολύ μετά τα μέσα του 3ου μ.Χ. αιώνα. Οι γονείς του, συνδυάζοντας την αγάπη στη μουσική με την ευλάβεια, φρόντισαν με επιμέλεια για την εκπαίδευσή του. Ο γιος τους τους δικαίωσε σε όλες τους τις ελπίδες. Η προκοπή του ήταν ολοφάνερη στη θερμότητα της πίστης, στον πλούτο των γνώσεων και σε διαγωγή σώφρονα και άμεμπτη.

Απέμεινε ορφανός σε νεαρή ηλικία και διέθεσε όσα προορίζονταν γι’ αυτόν ως άξιος γιος του ουράνιου Πατέρα. Κληρονόμος ικανής περιουσίας, δεν απορροφήθηκε απ’ αυτήν ούτε τη μεταχειρίστηκε για δικές του ανέσεις. Έχοντας ζεσταθεί από την πιο ζωηρή φιλανθρωπία, διακονώντας στην ενεργό ευσπλαχνία, επιδόθηκε στη συστηματική ανακούφιση αυτών που είχαν ανάγκη. Άπορα ορφανά, φτωχές χήρες και οικογενειάρχες στενοχωρημένοι ήταν οι μεγάλοι ευνοούμενοί του.

Η παράδοση διέσωσε, μεταξύ άλλων, και την εξής πράξη του, άξια κάθε θαυμασμού και επαίνου. Πληροφορήθηκε ότι κάποιοι ακόλαστοι νέοι κυνηγούσαν με σκοπό να διαφθείρουν τρεις πολύ όμορφες αδερφές, που δεν μπορούσαν να αποκατασταθούν γιατί στερούνταν ακόμα και το ψωμί κάποιες φορές – τόσο φτωχός ήταν ο πατέρας τους. Ο Νικόλαος, λαϊκός και νέος ακόμα, αλλά με τα πλέον αγνά και ιερά συναισθήματα, γέμισε ανησυχία και θλίψη κι αποφάσισε να απαλλάξει τις τρεις αδερφές από το δεινό κίνδυνο. Κάποια νύχτα, καλυπτόμενος από το πυκνό σκοτάδι, ζητώντας μόνο να κάνει την ευεργεσία, αποφεύγοντας την εμφάνιση του ευεργέτη, έριξε από κάποια πόρτα στη φτωχική τους οικία ένα καλά δεμένο μαντήλι. Με την πτώση αντήχησε απροσδόκητος ήχος. Τι ήταν, λοιπόν; Ανοίγουν και διακρίνουν με ανέκφραστη έκπληξη χρυσά φλουριά. Τα μετρούν. Ήταν εκατό! Ο πατέρας βγαίνει αμέσως έξω. Ποιος να ήταν άραγε ο άγνωστος αυτός και τόσο γενναιόδωρος ευεργέτης; Κάνει το γύρω του σπιτιού, προχωρεί στο δρόμο, δεν βρίσκει κανέναν.

Την επόμενη νύχτα επαναλήφθηκε το ίδιο. Η έκπληξη αυξήθηκε. Ο πατέρας ξανάτρεξε έξω, αλλά και πάλι δεν βρήκε κανέναν. Επιστρέφοντας, είδε τα πρόσωπα των θυγατέρων του να λάμπουν. Άλλα εκατό φλουριά! Την επόμενη μέρα, όταν ήρθε η νύχτα, παραφύλαξε ο πατέρας με την ιδέα ότι ο παράδοξος άγνωστος ίσως ξαναρχόταν. Και να, που υπήρξε και τρίτη φορά! Άλλο ένα μαντήλι που περιείχε κι αυτό εκατό φλουριά!

Πατέρας και κόρες συγκινήθηκαν. Η Θεία Πρόνοια μερίμνησε γι’ αυτούς με το μυστηριώδη εκείνο τρόπο. Και η έννοια της ευεργεσίας ήταν προφανής. Για την καθεμιά από τις τρεις αδερφές αντιστοιχούσαν εκατό χρυσά φλουριά. Ήταν η προίκα τους, που αρκούσε για την αποκατάστασή τους, η οποία και πραγματοποιήθηκε. Το γεγονός δεν άργησε να μαθευτεί στα Πάταρα και οι φίλοι τού Νικολάου μάντεψαν ότι αυτός ήταν ο λαθραίος ευεργέτης.

Κινούμενος από τον πόθο να προσκυνήσει τους Αγίους Τόπους, αναχώρησε ο ευσεβής Νικόλαος για τα Ιεροσόλυμα. Το ταξίδι εξακολουθούσε με γαληνεμένη θάλασσα και αίθριο ουρανό, μέχρι που κάποια νύχτα φύσηξε σφοδρότατος άνεμος και τα κύματα χτυπούσαν με λύσσα. Πλήρωμα και επιβάτες έβλεπαν να ’ρχεται το ναυάγιο και καταλήφθηκαν από τρόμο. Αλλά η προσευχή τού αφοσιωμένου με όλη του την ψυχή στον Θεό συνταξιδιώτη καθησύχασε το σάλο και επανέφερε τη γαλήνη.

Μετά την επιστροφή του στα Πάταρα χειροτονήθηκε ιερέας. Οι καιροί ήταν ταραχώδεις και γεμάτοι κινδύνους για την Εκκλησία. Οι ειδωλολατρικοί κεραυνοί στόχευαν κυρίως τους λειτουργούς της Εκκλησίας. Ο Νικόλαος το γνώριζε καλά γι’ αυτό και χειροτονήθηκε. Ήθελε να διδάξει, να παρηγορήσει, να στηρίξει, αλλά και – αν χρειαστεί – να ριψοκινδυνεύσει. Διότι η ευσπλαχνική καρδιά του ήταν καρδιά τολμηρή και ηρωική.

Κατά το ιερατικό του στάδιο πολλαπλασίασε τις ελεημοσύνες του και την προστασία του σ’ αυτούς που είχαν ανάγκη. Έδινε από αυτά που του είχαν μείνει από την περιουσία του, μάζευε και από άλλους για να τα δώσει σ’ αυτούς που δεν είχαν. Αγρυπνώντας για κάθε θέμα, ήταν μαζί δάσκαλος και γιατρός, καταρτίζοντας στην πίστη και θεραπεύοντας τις οικονομικές και ηθικές πληγές του ποιμνίου.

Όταν απεβίωσε ο τότε Αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας, οι επίσκοποι της επαρχίας συγκεντρώθηκαν για να εκλέξουν το διάδοχό του. Επειδή δεν συμφώνησαν αμέσως, ανέβαλαν για την επομένη. Τη νύχτα, όμως, όλοι τους είδαν το ίδιο όραμα. Άγγελος Κυρίου τους δήλωσε ότι ο καταλληλότερος για την Αρχιεπισκοπή ήταν ο ιερέας στα Πάταρα, ο Νικόλαος, και την επόμενη μέρα θα ερχόταν στο μητροπολιτικό ναό. Οι επίσκοποι, άνδρες χωρίς προσωπική φιλοδοξία, συμμορφώθηκαν στην αποκάλυψη και ανέδειξαν τον Νικόλαο Αρχιεπίσκοπο Μύρων. Εκείνος δεν δέχτηκε, αλλά τελικά δέχτηκε να υπακούσει στην ομόθυμη επιταγή.

Η φιλάνθρωπη δράση του Αγίου αναπτύχθηκε ακόμα περισσότερο. Εκτός από τις ελεημοσύνες, τις οποίες έκανε πάντοτε αθόρυβα, προσπαθώντας να «μπερδεύει» ακόμα και τους πιο κοντινούς του, έκανε και πολλά έργα δημόσιας φιλανθρωπίας με την ίδρυση πτωχοκομείου, ξενώνα και νοσοκομείου. Αλλά η αγαθότητα αυτή δεν τον εμπόδιζε από το να είναι ιδιαίτερα αυστηρός, όταν κάτι τέτοιο επιβαλλόταν. Απέναντι στους θρασείς και τους άδικους ήξερε να είναι ο ποιμένας που κρατάει τη ράβδο. Και όχι σπάνια, έλεγξε και φόβισε πλούσιους, προκειμένου να υπερασπίσει τα αδικούμενα απ’ αυτούς ορφανά και τις χήρες.

Όταν ο Διοκλητιανός και ο Μαξιμιανός κήρυξαν άγριο διωγμό κατά της Εκκλησίας του Χριστού, ιδιαίτερα κατά των επισκόπων της, ο θαρραλέος Αρχιεπίσκοπος των Μύρων δεν θορυβήθηκε καθόλου. Διδάσκοντας το ποίμνιό του, καταδεικνύοντας την αλήθεια και τη ζωή της χριστιανικής πίστης, φανερώνοντας τα ψεύδη και τις κακίες της ειδωλολατρίας, εξακολουθούσε το ίδιο έργο και μετά το απαγορευτικό διάταγμα των προαναφερθέντων αυτοκρατόρων. Καταγγέλθηκε γι’ αυτό, καταδικάστηκε σε εξορία και φυλάκιση και απαλλάχτηκε, όταν η θεία βουλή, δίνοντας επανειλημμένες νίκες στον Μέγα Κωνσταντίνο, εξασφάλισε την ελευθερία της χριστιανικής λατρείας.

Η χαρά της επαρχίας ήταν ανέκφραστη, όταν ο προσφιλής και σεπτός Ποιμενάρχης επανερχόταν ανάμεσα στα πνευματικά του παιδιά. Χιλιάδες ανδρών, γυναικών και παιδιών, κλήρος μαζί και λαός, βγήκαν να τον συναντήσουν. Εκείνος δάκρυσε από συγκίνηση και με μετριοφροσύνη διακήρυξε:

-Μακάρι ο ποιμένας να στεκόταν έστω και κατ’ ελάχιστον άξιος τέτοιου ποιμνίου!

Ο άγιος Νικόλαος παρακολουθούσε επιμελώς και τη διοίκηση των πολιτικών και στρατιωτικών αρχόντων της επαρχίας του. Για τους ευσυνείδητους και δίκαιους ζητούσε την εύνοια του βασιλιά Κωνσταντίνου επαινώντας τους, αλλά όταν βρισκόταν απέναντι σε πλεονέκτες και αυθαίρετους, έκανε τις απαιτούμενες παρατηρήσεις, στην ανάγκη τους απειλούσε με καταγγελίες στην ανώτατη αρχή της αυτοκρατορίας. Και πολλές φορές έσωσε ανθρώπους οι οποίοι είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από συκοφαντία ή για να αρπαχτεί η περιουσία τους.

Κατά την παράδοση, στην Α΄ Οικουμενική Σύνοδο, που πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια και καταδίκασε τα περί Υιού και Λόγου του Θεού ασεβή φρονήματα του πεισματάρη και αλαζόνα αιρεσιάρχη Αρείου, μεταξύ των 318 Πατέρων που τη συγκρότησαν, ήταν και ο αρχιεπίσκοπος Μύρων της Λυκίας Νικόλαος. Λέγεται, μάλιστα, ότι εξοργισμένος από τα σοφίσματα του Αρείου και τη δεινότητα του λόγου του, εξαιτίας της οποίας κινδύνευαν να αποστομωθούν οι ορθόδοξοι ιεράρχες, σηκώθηκε και, προχωρώντας προς τον αγορεύοντα Άρειο, τον ράπισε και γι’ αυτό φυλακίστηκε κατά διαταγή του αυτοκράτορα. Προφανώς η διήγηση είναι ανυπόστατη. Διότι τέτοια διαγωγή ήταν εντελώς ανάρμοστη προς το χαρακτήρα του έξοχου Επισκόπου. Θα ήταν μάλιστα και μεγάλος έπαινος του Αρείου και αδικία για τους συνηγόρους της ορθόδοξης πίστης το να δεχτούμε ότι ο αιρεσιάρχης επικρατούσε τόσο στη συζήτηση, ώστε να απομείνει μοναδικό όπλο εναντίον του η παράνομη και αντιχριστιανική βίαιη επίθεση. Στη Σύνοδο της Νίκαιας υπήρχαν τόσοι επιφανείς συνήγοροι της θεολογικής αλήθειας και η καταδίκη του Αρείου επήλθε μόνο διότι από τη συζήτηση φάνηκε η πλήρης πλάνη του ισχυρισμού του.

Το γήρας και οι πολλοί και αδιάλειπτοι μόχθοι δεν ελάττωσαν καθόλου την ενεργητικότητα και τη φλόγα του Αγίου. Επιστρέφοντας από τη Σύνοδο στη Νίκαια, εξακολούθησε να εποικοδομεί το λαό με τη διδασκαλία και να μεριμνά πάντοτε για τα έργα της φιλανθρωπίας. Με αυτά ασχολούμενος, άφησε την τελευταία του πνοή το έτος 330 μ.Χ. Πριν από το θάνατό του, προσευχόμενος, ύψωσε τα μάτια του στον ουρανό και είδε αγγέλους, οι οποίοι έρχονταν να παραλάβουν την ψυχή του. Τότε ψιθύρισε τον ψαλμό του Δαβίδ : “Κύριε, επί σοι ήλπικα”. Και λέγοντας: “Εις χείρας σου, Κύριε, παρατίθημι το πνεύμα μου”, έκλεισε με ειρήνη τα μάτια του.

Η είδηση του θανάτου του προκάλεσε βαθύτατη θλίψη. Τα δάκρυα χύθηκαν άφθονα και η πόλη των Μύρων γέμισε από στεναγμούς. Η κηδεία ήταν μεγαλοπρεπής. Το λείψανο του Αγίου βρίσκεται στη Βάρη της Ιταλίας. Η μνήμη του παραμένει ζωντανή και η επίκληση της μεσιτείας του εξακολουθεί μέχρι σήμερα να συντελεί σε πολλά θαύματα και στην ξηρά και στη θάλασσα.